Dakos (ook gespeld als ntakos) is een traditionele Kretenzer salade die vaak als voorgerecht of lichte lunch wordt geserveerd. De kern bestaat uit paximadi, dat is een type droog brood of beschuit van gerst. Dat brood is keihard, waardoor je het meestal eerst bevochtigt, vaak met wat water of tomatensap.
Bovenop dat brood komt geraspte of fijngehakte tomaat, vaak gecombineerd met kaas zoals feta of de meer lokale mizithra. Olijven, kappertjes en kruiden zoals gedroogde oregano horen er vaak bij. De olijfolie speelt een grote rol bij de smaak. Het gerecht is niet zwaar, maar wel rijk aan texturen: knapperig brood, sappige tomaat, romige kaas.
Dakos kent verschillende namen op Kreta: koukouvagia of koukouvayia, en in het oosten van het eiland ook kouloukopsomo. Die namen verwijzen deels naar lokale dialekten. Vroeger was het een gerecht van mensen die geen vers brood hadden, zoals herders of vissers. Beschuiten konden lang bewaard worden, en met tomaten, kaas en olie maakte men iets voedzaams. Regionale verschillen zorgen ervoor dat de hoeveelheid tomaat, type kaas of toevoegingen als olijven of kappertjes per keuken kan verschillen. Sommige mensen raspen de tomaat fijn, anderen snijden hij grof. Sommige voegen knoflook toe, anderen laten die weg.
Wie dakos zelf maken wil, kiest eerst goede ingrediënten: ripetomaten (rijpe tomaten) zorgen dat het sappig en smaakvol wordt. Kaas maakt verschil: feta is makkelijk verkrijgbaar, mizithra is authentieker op Kreta. Ook de beschuiten (paximadi) bepaal je textuur. Als je ze te lang nat maakt worden ze papperig; te droog en ze zijn lastig te eten.
Extra tips:
Bevochtig de beschuiten kort, vaak maar een paar seconden in water of met tomatensap, zodat bovenkant wat zachter wordt maar de structuur grotendeels blijft. Tomaat raspen of fijnhakken, knoflook raspen of uitwrijven kan. Daarna kaas, olijfolie, zout en oregano. Soms olijven of kappertjes erbij. Laat even staan voor serveren zodat smaken zich verbinden.
Dakos is de laatste jaren populairder geworden buiten Kreta. Mensen ontdekken de combinatie van eenvoudige ingrediënten, de Mediterrane smaak en het feit dat het snel klaar is zonder veel koken. Het gerecht past goed in de trend van bewuste voeding en plantaardige eiwitten, vooral als je het zonder vlees of zware saus maakt. De beschuit en tomaat zorgen voor groenten en vezels; de kaas voegt wat eiwitten toe. Dakos kan ook dienen als onderdeel van een mezze, dus meerdere kleine gerechten, wat veel mensen aanspreekt.
Dakos biedt iets wat lastig is te vatten in alleen woorden: je proeft de zon op de tomaat, de scherpte van de kaas, de kruidigheid van oregano, het zachte van olijfolie. Het gerecht nodigt uit tot proeven, om de structuren te verkennen: knapperige beschuit, sappige tomaat, romige kaas. Wie het eenmaal vaak maakt (met goede tomaten en goede olie) begrijpt waarom het jarenlang op Kreta favoriet bleef.
Ingrediënten (voor circa 4 personen)
Bereiding
Zo proef je wat dakos te bieden heeft: lichte salade met karakter, eenvoudige maar doordachte samenstelling, ideaal als voorgerecht of lichte maaltijd.
